The Isidorian Stemma
in the Foigny Bible

Notes

Paris, Bibliothèque Nationale de France, lat. 15177, fols 2v-11r.

Late 12th century, comprising nine full-page spreads, in a late Carolingian script, on parchment, page size not given in the catalog.

Not online (but three similar bibles are online, see below), catalogued by BNF.

This version is a further evolution of the Counter-Stemma, from a previous version (sole witness: first quarter of the 11th century) where an earlier editor had rewired the layout to explain the two ancestries of Jesus according to the Levirate Marriage theory, had appended typological glosses to some of the names and had added a passage from Rufinus. Now a further stratum develops, adding some 6,000 words of biblical commentary in Latin, mainly by Isidore of Seville, with shorter passages from Augustine of Hippo and Gregory the Great.

The prominence of Isidorian thinking in this version of the Great Stemma gives rise to my name for it: it is low on the scale of likelihood, though it cannot be entirely ruled out, that the bishop of Seville personally had a hand in creating this short version.

This version appears in four codices in all, all bibles, and has the unique heading Incipit genealogia domini nostri Iesu Christi secundum carnem. Although the Foigny Abbey manuscript was probably the last of the four extant Isidorian manuscripts to be penned, it is the most useful of them, since diagrammatic connectors were drawn between many of its roundels and thus indicate the original sub-stemma structures that the scribe would have seen. This suggests that Foigny may in fact be following an earlier or more accurate Vorlage than the other three.

The stemma in the three northern bibles, but not the Spanish one, is preceded by an unusual arbor juris in the shape of a tree. However this is not part of the stemma tradition.

The codex

Contains the first of three volumes of a large-format, illuminated Vulgate Latin bible that was made in northern France.

Notable expansions during transmission

See below for a transcription of the copious added glosses.

Related: Three other bibles containing the same recension

England, London, British Library, Ms. Add. 17737, Floreffe Bible, fols. 24v-32v (ι1, dated 1155)

England, London, British Library, Ms. Add. 14788, Parc Bible, fols. 198v-207r (ι2, dated 1148)

Spain, Burgos, Biblioteca Pública del Estado, Ms. 173, Burgos Romanesque Bible, fols. 1v-8v (ι4, third quarter of the 12th century)

Consult my table to see how these relate to other manuscripts. The matches between the pages of this recension are as follows:

Foigny Parc Floreffe Burgos Diagram Epitome
2v 198v 24v 1v Adam: protoplastus homo sive terrigena... Malalehel Hos duos filios habuit ... omnia in omnibus
3r 199r 25r 2r Iareth: filius Malaleel; descendens sive roborans Enoch qui translatus est ... mentiuntur.
3v 199v 25v also 2r Noe: filius Lameth; deximus ab Adam; Iam et illud quod post ... Christi mortem subsannaverunt.
4r 200r 26r 2v Sem: filius Noe, Sem nomitatus Christi gerens Ideoque fiat Cham ... insinuat atque manifestat.
4v 200v 26v 3r Falech: filius Heber, divisio Promittur Abrahe semen ... legitime utatur.
5r 201r 27r 3v Abraham: filius Thare, patriarcha Dixit Deus ad Abraham ... Mansiones 1-14 ... tempus admimpleatur.
5v 201v 27v 4r Ysaac filius Abrahm Risum sive gaudium + Vixit Iob post plagam + Seir Lothan-Ane  
6r 202r 28r 4v Edom qui interpretatur sanguineus (remainder of Seir + Rex/dux series) Sed postquam hec dixit ... periisse de mundo.
6v 202v 28v 5r Lia's six sons Reveniente Iacob de Mesopotamia ... sit fidei portus.
7r 203r 29r 5v Zelfa, Rachel, Balla + Per hunc iudam verur confessor exprimit Per hunc Iudam ... prophetarum et sanctorum.
7v 203v 29v 6r Levi - Moses -Joshua Fiat Dan coluber in via ... suscepit Christum.
8r 204r 30r 6v Remainder of Judges, Saul Dedit dominus Israel post duces ... scripsit beatus Augustinus.
8v 204v 30v 7r David-Solomon Et quem ab Abraham usque ... Mansiones 15-27 ... pergent.
9r 205r 31r 7v Rehoboam-Ahaz + Prophets I + Ab hinc regnum ... ub soboam atque in Iheroboam  
9v 205v 31v 8r Ezech-Zacharias + Prophets II (Iherimias qui interpretatur excelsus domini ...)  
10r 206r 32r also 8r Salatiel Ab isto Sedekias ... Mansiones 29-42 ... mutum.
10v 206v 32v 8v omits Epitome Sadoch-Eleazar + restored Luke Ad novum testamentum qui ... Christi nunc.
11r 207r 33r also 8v Mathan genuit Iacob + Sicut Lucas evangelista per Nathan  

A New Epitome of Isidore's Old Testament Commentary

This previously unpublished Isidorian text takes up as much space on the pages as the diagram itself and is an abridgment of the Expositio in Vetus Testamentum [*]CPL 1195, entitled thus since Gorman's 2009 edition (below), formerly Quaestiones in Vetus Testamentum together with some quotations from Augustine of Hippo and Gregory the Great.

It is as yet uncertain whether the text in the four bibles arises from a short redaction drafted by Isidore or one of his pupils with the intention of offering the Expositio to readers in a compact form, or if it is an epitome created by some later scholar intending to somehow supplement the Great Stemma with biblical interpretation of the allegorical variety. The full Expositio is over 68,000 words long, according to a CCCC count. The version here is only one twelfth that length, just 5,300 words if one excludes its quotations from Augustine and Gregory.

To the best of my knowledge, this short version has not been discussed yet in Isidore scholarship and the following transcription of 2016 is the first to be published that contains this text in its entirety [*]Andrea Worm published the entire text of the first page of the Foigny Stemma in 2014, reference below, pp 61-63.. Each passage is keyed to the counterpart passage in the full recension of the Expositio which it matches. The text below is Alpheios enabled for lexical searches at word level.

The Foigny Bible and the three others are all copied with care, and their transmission of the conjectural ur-text appears to be accurate. Only the phantom 43rd mansio can be attributed to scribal error. The short version rarely conflicts with the long Expositio text as to sense, but many phrases are elided from sentences, the cases of nouns and adjectives are changed to suit the more compact formulation, and word-pairs are often transposed. I have marked up part, but by no means all of the text below with a few indications of how it differs from the long text in the Gorman and Arévalo editions:

1

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

1.1. Foigny 2v, upper left Hos duos filios habuit genitos Adam, qui duorum populorum similitudinem habent, qui erant diversis temporibus, ad fidem venturi, impari opere, et dissimili caritate ante Deum.

Fuit autem Abel pastor ovium et Cain agricola. Abel autem sacrificium ex ovibus et earum adipe suscipitur, ita Novi Testamenti fides ex innocentie grata Deum laudans Veteris Testamenti terrenis operibus anteponitur.

Utique quia etsi Iudei antea recta illa fecerunt, in eo tamen infidelitatis rei sunt, quia Christo veniente, iam tempora Novi Testamenti a tempore Veteris Testamenti non distinxerunt.

Quasi obtemperando, ad se convertisset peccatum si, sibi hoc tribuisset confitens domino; sic adiutus indulgentie gratia ipsi peccato dominaretur.

Itaque post hec occiditur Abel minor natu a fratre maiore natu. Occiditur Christus, caput populi minoris natu, a popolo Iudeorum maiore natu; ille in campo, iste in Calvarie loco.

Interrogatur Cain a domino: Ubi est frater tuus? Non ignarus, sed iudex qui puniret, et nescire se dixit. Interrogantur Iudei ex divinis scripturis de Christo, illi se nescire Christum respondent. Fallax Cain, fallax Iudeorum negatio.

1.2. Lower left, continuing Abel, qui interpretatur luctus, tam in possessionem omnium quam in morte Christi expressit imaginem, cuius vox clamat de terra.

Sic arguit in Scripturis sanctis vox divina Iudeos. Habet enim magnam vocem Christi sanguis in terra, cum accepto ab omnibus gentibus respondetur, Amen. Hec est vox clara, vox sanguinis, quam sanguis vocem exprimit ex ore fidelium eodem sanguine redemptorum.

Cain maledicitur a terra, id est, ab Ecclesia, qui aperuit os suum. Maledictus est popoulus iudeorum infidelis a terra, id est ab ecclesia, que aperuit os suum in confessione peccatorum et accipere sanguinem Christi, qui effusus est in remissionem peccatorum de manu persecutoris, nolentes esse sub gratia, et sub maledicto legis, ut essent ab ecclesia maledicti.

In ipsa enim terra quam Christus portavit, id est in eius carne, ipsi operati sunt salutem nostram, crucifigendo Christum.

Cain gemens et tremens, sic Iudei sub innumeris populis Christianis timent ne occidantur carnaliter. Dicit enim Deus: "Ne occideris eos,"[*]Ps. 58:12 sicut ad Cain ut nequaquam occidatur.

1.3. Lower middle, continues Ait quoque Lamech uxoribus suis: "Audite verba mea, quem occidi virum in vulnus meum, septies vindicabitur de Cain, de Lamech autem septuagies septies." Ita secundum hystoriam dictum est, ab Adam usque ad Christum generationes LXXVII, in quibus peccatum Lamech, id est totius mundi, sanguinis Christi effusione solutum est. Siquidem in populo Iudeorum propter interfectionem Christi septuaginta VII vindicte sunt instaurate. Sicut in evangelio dominus, ait Petro: Non dico tibi septies, sed usque septuagies septies; si penituerit, frater tuus remittitur, id est Iudeum populum reum penitentem post LXX VII vindictas statutas recipiendum ad indulgentiam Christi.

Sicut posuit dominus Cain in signum, ut non occideret eum omnis qui invenisset eum. Hoc revera mirabile est, quemadmodum omnes gentes que a Romanis subiugate sunt, in ritum Romanorum sacrorum transierunt, eaque sacrilegia observanda et celebranda susceperunt; gens autem Iudeorum sive sub paganis regibus, sive sub Christianis, non amisit signum legis, id est circumcisionis.

Et omnis imperator vel rex, qui eos in regno suo invenit, sic eos tenuit non occidit.

Exiit ergo [] a facie Domini, et habitavit in terra Nahit, quod interpretatur commotio, sive instabilis et fluctuans.

Sic ninurum Iudei [], qui diversis erroribus contumaces sunt, resistendo veritati, exeunt a facie Domini, id est, a misericordia dilectionis eius vel [] participatione lucis eius, et habitant profugi in terra.

— cf. In Genesim, Caput VI, 1-19. PL ➚

1.4. Upper right Lucas evangelista per has generationes pervenit numerando a Christo usque ad patrem et fecit LXX VII generationes, qui quasi funiculus in manu patris contexitur [*]An original editorial reflection by the epitomizer on the layout of the Great Stemma, suggesting that the filum of Lucas, beginning at the top left at Adam, swerving to the page bottom at Nathan and ending at Jesus at the far right, resembles a bricklayer's pegged line (funiculus). This passage is at top left in iota 3.The passage most likely draws on Gregory the Great, Homiliae in Ezechielem, book 2, homily 1, 9-10, where "et funiculus lineus in manu eius" from Ezekiel 40 is interpreted as foreshadowing the work of Luke and Matthew to measure out well-formed genealogies of Jesus. As Uitvlugt notes, Isidore demonstrably used the Homilies as one of his sources for the Expositio..

— No source found

1.5. At right

Omnipotens Deus, summus et summae bonitatis, creator omnium creaturarum [] bonorum adiutor et remunerator, malorum autem relictor et dampnator veraxque ordinator, [] cur non crearet [], quos peccatores esse praescivit; quandoquidem in eis et ex eis, et quid eorum culpa mereretur, et quid gratia sua donaret, posset ostendere, nec sub illo creatore ac dispensatore perversa inordinatio delinquentium rectum perverteret ordinem rerum?

Proinde peccatores, et angeli, et homines nil agunt, quo impediantur Magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates eius. Quoniam qui providenter atque omnipotenter sua unicuique distribuit, non solum bonis, verum etiam malis bene uti novit. Ac per hoc propter meritum prime male voluntatis ita dampnato atque obdurato angelo malo, ut iam ulterius voluntatem bonam non haberet, bene utens Deus, cur non permitteret ut ab illo primus homo, qui rectus, hoc est bone voluntatis, creatus fuerat, temptaretur.

Quandoquidem sic erat institutus, ut, si de Domini fideret adiutorio bonus homo, malum [] vinceret; si [] adiutorem atque creatorem Deum superbe sibi placendo desereret, vinceretur: meritum bonum habens in adiuta divinitus voluntate recta, malum vero in deserendo Deum voluntate perversa.

Quis enim audeat credere, aut dicere, ut neque angelus, neque homo caderet, in Dei potestate non fuisse. Sed hoc eorum potestati maluit non auferre; atque ita et quantum mali eorum superbia, et quantum boni sua gratia valerent^ι1, ι2 valeret, ostendere.

— Augustine of Hippo, De Civitate Dei, Liber 14, Caput 26-27
PL ➚

Fecerunt itaque civitates duas amores duos; terrenam scilicet amor sui usque ad contemptum Dei, celestem vero amor Dei usque ad contemptum sui. Denique illa in semet ipsa, hec in Domino gloriatur. Illa [] querit ab hominibus gloriam: huic autem Deus conscientie testis, maxima est gloria. Illa in gloria sua exaltat caput suum: hec autem dicit Deo suo, Gloria mea, et exaltans caput meum.

Illi in virtutibus suis, vel in eis quas subiugat nationibus dominatu livido dominatur: in hac autem serviunt invicem in caritate, et praepositi consulendo, et subditi obediendo.

Illa in potentatibus diligit vanitatem suam: hec Deo suo dicit, Diligam te, Domine, virtus mea. Ideoque illa insipientes eius secundum hominem viventes, aut carnis aut animi sui [] sectati sunt voluntatem, aut qui Deum potuerunt cognoscere, non ut Deum honoraverunt; [] sed evanuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum est insipiens cor eorum: divites [] esse volentes, stulti facti sunt, id est, dampnante se superbia, in sua sapientia [] facti sunt stulti; et mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudines [] volucrum, et quadrupedum, et serpentium: ab huiuscemodi [] hominum ab utrique vel gratias egerunt [*]The last six words are pulled from a couple of sentences earlier in the Augustine text..

Sed evanescentes a sapientia, [] extollentes, stultitionem, imaginis corruptibilis hominis simulachra adoranda vel duces populorum, vel sectatores eorum fuerunt: et coluerunt atque servierunt creature magis quam Creatori, qui est benedictus in saecula. In hac autem nulla [] hominis sapientia sed sola pietas, qua recte creditur verus Deus, ita expectans praemium in societate sanctorum, non solum hominum, verum etiam angelorum, ut sit Deus omnia in omnibus.

— Augustine of Hippo, De Civitate Dei, Liber 14, Caput 28
Translation PL ➚

2

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

2.1. Foigny 3r, upper left Enoch qui translatus est, septimus ab Adam requiem significat, ad quam transferuntur omnis qui tanquam sexta die et sexta etate seculi per Christi adventum formantur.

Transactis enim sex milibus annis, facto etiam iudicio, et renovatis celo ac terra, transferentur sancti in vitam perpetue immortalitatis. Ab autem per Seth ab Adam usque ad Noe denarius numerus insinuatur, complementum mandatorum in Ecclesie operibus figuratur, cui numero si aditiuntur duo filii Noe, medio reprobato, duodenarius consumatur, qui in patriarcharum et apostolorum numero insignis habetur propter septenarii partes, altera per alteram multiplicatis. Nam ter quaterni, vel quater terni faciunt duodecim.

Quod vel progenies ex Adam per Cain undenario numero finitur, transgressio mandatorum, sive peccatum ostenditur. Nam dum Lamech septimus ab Adam scriptus repperitur, adduntur ei tres filii, et una filia, ut undenarius compleatur numerus, per quem demonstretur peccatum.

Nam et ipse numerus in femina clauditur, a quo sexu initium peccati commissum est, que dicitur Noema, quod interpretatur voluptas.

2.2. Mid-page, full width Nam quod Matusalam secundum LXX  ultus diluvium numerantur anni et tum est quia XIII significat cuius vita nullam sentit etatem ut in maioribus quoque illo non sensisse diluvium videtur.

— cf. In Genesim, Caput VI, 27-30. PL ➚

2.3. Mid-page, full width Noe autem per omnia omnesque actus eius Christum significat, qui est vera requies mortuorum. Et Dominus dicit: "Discite a me, quia mitis sum et humilis corde, et (invenietis)^invenicus ι3 requiem animabus vestris." Solus iustus invenitur Noe in illa gente, cui septem homines donantur per iusticiam suam.

Solus iustus est Christe, atque perfectus, cui septem Ecclesie propter septemplicem spiritum illuminantem unam Ecclesiam condonantur.

Quod vero Noe per aquam et lignum liberatur; lignum quippe et aqua crucem designat et baptismum. Sicut enim cum suis per aquam et lignum ille salvatur, sic familia Christi per baptismum et crucis passionem designatur.

Archam contruxit Noe de lignis non prutrescentibus, Ecclesia construitur a Christo ex hominibus in sempiternum victuris. Archa autem ista Ecclesiam demonstrat.

— cf. In Genesim, Caput VII, 1-3. PL ➚

2.4. Upper right Quod ipse Noe cum suis numeratur octavus et quia in Christo spes resurrectionis apparuit, nostre qui VIII die, id est, post Sabbati septimum a mortuis resurrexit; qui dies a passione tertius, in numero autem dierum qui per omne tempus volvitur et octavus et primus est.

Quod post VII dies, ex quo ingressus est Noe in archam, factum est diluvium, quia in spe future quietis, que in septimo die significata est, baptizamur. Quod preter archam omnis caro quam terra sustentabat diluvio consumpta est, quia praeter Ecclesiae societatem, aqua baptismi, quamvis eadem sit, non solum valet ad salutem, sed valet potius ad pernitiem.

Quod XL diebus et XL noctibus pluit, quia omnis reatus peccatorum in decem praeceptis legis admitatur per universum orbem terrarum, qui quatuor partibus continetur. Decem quippe quater ducta XL fiunt; sive ille reatus quod ad dies pertinet ex rerum prosperitate, sive quod ad noctes ex rerum adversitate contractus sit, celestis baptismi sacramento abluitur.

— cf. In Genesim, Caput VII. PL ➚

2.5. Lower part

Habuit civitas hec sapientes et in sua sapientia extollentes stulti facti sunt et non sunt adequati ad sapientes superioris civitatis, sicut ait beatus Iob.[*]Compare the very similar passage in 1.6. above.

— cf. Augustine of Hippo, De Civitate Dei, Liber 14, Caput 27
PL ➚

2.6. At right

Non confertur tinctis Indie coloribus.

Quid vero per Indiam que nigrum populum gignit [*]In the standard text: mittit, nisi hic mundus accipitur, [] quo vita hominum per culpam harum civitatum constructarum obscura generatur.

Tincti autem colores sunt [] huius mundi sapientes; qui quamuis per infidelitatem et plerumque per actionem [] redissent, ante humanos tamen oculos superducte honestatis colore fuscantur.

Sed quam aeterna Dei sapientia tinctis Indie coloribus non confertur, quia quisquis hanc veraciter intellegit, quae superior possidet ab his hominibus quos mundus sapientes coluit quam longe distet agnoscit.

Ipsa que eius mandatorum verba ab huius mundi sapientibus differunt, qui dum intendunt eloquentiae, eorum dicta quasi pulchra apparent specie, et fuscatione tincturae; et cum rerum virtute careant, aliud se esse quam sunt verborum compositionibus, quasi superductis coloribus, mentiuntur.

— Gregory the Great, Moralia in Iob, Liber 18, Caput 46. Translation: xlvi PL ➚

3

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

3.1. Foigny 3v, in left arch Iam vero illud quod post diluvium de vinea quam plantavit, inebriatus est Noe, et nudatus est in domo sua, apparet Christi esse figuram, qui quasi inebriatus est, dum passus est; nudatus est, dum crucifixus est; in domo sua, id est, in gente sua, et in domesticis suis, utique Judeis.

Tunc enim nudata est mortalitas carnis eius.

Quam nuditatem, id est, passionem Christi, videns derisit Cham. Ita est Iudei Christi mortem subsannaverunt.

— cf. In Genesim, Caput VIII, 1-2, 4. PL ➚

4

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

4.1. Foigny 4r, below frame Ideoque fiat Cham servus Sem suorum.

Quid est enim aliud hodie quid gens illa, nisi quedam scriniaria Christianorum, baiulans legem et prophetas ad testimonium assertionis Ecclesie, ut nos honoremus per sacramentum, quod nuntiant illa per litteram? Post hec benedicuntur duo illi qui nuditatem patris honoraverunt. Benedictus, inquit, dominus Sem, sit Cham servus eius.

Dilatet dominus Iaphet, et habitet in tabernaculis Sem.

Hic Sem maior natu ipse est, ex quo patres et prophete et apostoli generati sunt.

Iaphet autem gentium est pater, qui etiam latitudo interpretatur.

— cf. In Genesim, Caput VIII, 6-10. PL ➚

4.2. Third column Eo autem tempore, quando linguarum facta est varietas, solum modo in Heber, que antea fuit, lingua remansit. Nunc quoque in sola Ecclesia, que domus est Christi, unitam esse confessionis et fidei pacem, divisis omnibus reprobis, insinuat atque manifestat.

— cf. In Genesim, Caput IX, 4. PL ➚

5

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

5.1. Foigny 4v, left column Promittitur Abrahe semen futurum "in gentem magnam: Et benedicentur ait in eo omnes gentes". Duo videlicet hystorialiter promissa sunt, gens Judaeorum secundum carnem, et omni gente secundum fidem. [*]Note that this passage is placed near Abraham on the Great Stemma, but is moved in the canonical version of the Expositio to the chapter on Isaac. The phrase in quote marks comes from De Civitate Deo, 16, 29, originating in Gen. 18: 18.

— cf. In Genesim, Caput XIV, 14. PL ➚

5.2. Post promissionem vertitur incinerem Sodoma, liberatur cum filiabus suis Loth. Quid significet quod a quinquaginta iustis usque ad decem, si invenirentur in Sodomis, dixerat Dominus urbem esse salvandam? Numerum quinquagenarium propter penitentie signum posuit, si converterentur et salvarentur.

Quinquagenarius enim numerus semper ad penitentiam refertur. In eodem numero et David psalmum penitentie scripsit. Proinde quando aspicit Deus delinquentium vitam nequaquam velle reverti ad penitentiam, quam per quinquagenarium numerus configuravit, confestim ardorem luxuriae compescit igne gehenne.

Usque ad decem autem iustos non perisse Sodomam dixit, quia si in quolibet per decem praeceptorum custodiam nomen Christi inveniatur, iste non perit. Denarius enim numerus crucis Christi figuram demonstrat. Nam et quod V sunt civitates, que igneis ymbribus conflagrate sunt, illud ni(si) fallor significat quod omnes qui V sensus corporis sui libidinose tractaverunt, in illo futuro iudicio cremandi sunt.

Loth iustus, qui ab illo incendio, liberatur corpus Christi significat, quod in omnibus sanctis, et nunc inter iniquos et impios gemit.

Uxor autem eius eorum genus figurt, qui, per gratiam Dei vocati, retro respiciunt, et ad ea quae reliquerunt redire conantur.

Exiit quidem Loth de Sodomis, sed tamen ad montana non pervenit, quia dampnabilis vita non relinquitur, si adhuc celsitudo speculationis subtiliter non tenetur.

Est civitas parva ait ad angelum ingrediar et salvabor in ea. Quia actualis vita nec mundi curis ex toto discreta est, nec gaudio eterne salutis aliena.

Quando concubuertur filie cum eo, nam cum a Sodomis liberatus est, figuratam gestavit legis, quam quidam ex illa procreati, et sub lege positi, male intelligendo, quodammodo se inebriant, eamque non legitime tenendo, infidelitatis opera pariunt. Sicut est illud bona est lex, inquit Apostolus, si quis ea legitime utatur.

— cf. In Genesim, Caput XV, 1-3, 5, 7-9. PL ➚

6

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

6.1. Foigny 5r, left column Dixit Deus ad Abraham: Exi de terra tua et de cognatione tua. Quis alius Abraham exiit de terra sua et de cognatione sua, et de domo patris sui, ut apud exteros locupletaretur, [] nisi Christus, qui, [] de terra et cognatione Iudeorum exiens praepollet nunc, ut videmus, in populis gentium?

Sed et nobis ad exemplum Christi exeundum est de terra nostra, id est, de facultatibus huius mundi, opibusque terrenis, et moribus, vitiisque prioribus, que, nobis a nostra nativitate coherentia, vel affinitate quadam et sanguinitate conjuncta sunt; sive de domo patris nostri, id est, omni memoria mundi, ut renuntiantes possimus in populo Dei dilatari, et in terram celestem.

Repromissionis cum tempus advenerit, introduci.

— cf. In Genesim, Caput X, 1-3. PL ➚

6.2. Quod ergo Loth fratris filius Sodomis, captum a quinque regibus liberat, habens secum CCC X et VIII vernaculos. Quid aliud non fides nostra, si confirmata sit spiritum principali, totidem corporis nostri sensus verbo Dei subicit.

Ita ut tunc in sacramento crucis, littera cuius figura Greca numerum trecentorum exprimit, ymaginabatur, quod nos Christi passio liberaret a dominatu quinque carnalium sensuum.

— cf. In Genesim, Caput XI, 2-3. PL ➚

6.3. Right column Catalogus in quit mansionum filiorum Israel que a prima usque ad ultimam numerantur simul sunt XLII.

De quibus Matthaeus loquitur: Ab Abraham usque ad David generationes XIIII, et a David usque ad transmigrationem Babylonis generationes XIIII, et a transmigratione Babylonis usque ad Christum generationes XIIII, id est, generationes simul XIIII.

Per has currit verus Hebreus, qui de terra festinat transire ad caelum, et Egypto saeculi derelicta, terram repromissionis ingreditur; nec mirum si illo numeri sacramenti perveniamus ad regna caelorum, sub quo Dominus et Salvator a primo patriarcha pervenit ad Virginem, quasi ad Jordanem, que, pleno gurgite fluens, Spiritus sancti gratia redundavit.

Prima mansio est Ramesses, que in extremis Egypti finibus erat, in qua populus congregatus exiit in desertum altera die post pascha in conspectu Egyptiorum. Ramesse quidam interpretari commotionem, vel tonitruum, putaverunt, utique quia est moti fuerimus ad evangelicam tubam, et excitati tonitrui gaudio, eximus in mense primo, quando cuncta renovantur. Quinta decima die mensis primi, in crastinum pasche, comedentes agnum immaculati calceati pedibus et baculos in manu tenentes festinantes exire de Egypto, id est mundo.

Secunda mansio Socchot, quid [] tabernaculum dicitur, qui est a scelo eximus, primum tabernacula figamus [].

Tercia est Ethan, quod fortitudo, sive promissio [*]An error for Jerome's perfectio..

Quarta mansio est Phtareth, quid interpretatur os nobilium. Proinde assumpta fortitudine, nobilitemur in Domino.

Quinta mansio est Mara, quid interpretatur amaritudo; post praedicationem tabernaculum fortitudinem fidei, et baptismum atque victoriam venitur ad amaritudinem, ut voluptas carnis propellatur.

Sexta mansio est Elim, ubi fontes fuerunt XII apostoli, et LXX discipuli secundi ordinis: de quorum doctrinus potum haurimus, qua di aries sive fortitis dicivit.

Septima mansio est ad mare Rubrum post doctrinam et cibos dulces triumphorum, apparere interdum mare, et praeterita discrimina poni ante oculos.

VIII mansio est quid dicitur rubus vel odium, quia postea quam ad Ecclesiam venerimus, odium meremur inimici.

Nona mansio: Defech, quid est pulsatio, postque venerimus in Ecclesiam dominus, ait: pulsate et aperietur vobis, quod est sensus manifestus.

Decima mansio est Alus, quod dicitur fermentum, quod accepit farine sata terra hic acceptum vespere carnes, et mane [] manna, et post Decalogum panem angelorum manducare.

XI mansio est Raphidim, quod est dissolutio fortium, fons clippei in similitudine Christi erupit et per lignum crucis vincitur diabolus.

XII mansio est Synai quod dicitur rubus, quod significat Ecclesiam, in qua praedicaverunt.

XIII mansio est in sepulchris concupiscentie, ubi populus fastidiavit celestem panem. Nos qui relicto saeculo, Egyptias ollas carnalem concupiscentiam contra panem celestem murmurare non debernus.

XIIII mansio est Asseroth in hoc Aaron locum incidens offensionis cum sorore sua Maria, quid Moyses ethiopissam accepit [*]This is one of the very few places where this text differs tangibly from the Expositio as currently edited: In hac Aaron sacerdos locum incidens offensionis cum sorore sua Maria, fratri uterque obtrectant, quod alienigenam accepisset uxorem. The word is clearly alienigenam, not ethiopissam in manuscripts T (Köln 98: aliengeiam), S (St. Gall. 239: aligenigenam), Z (BNF, nouv. acq. lat. 238: alienigenam). Numbers 12:1 (Locutaque est Maria et Aaron contra Moysen propter uxorem ejus Æthiopissam) and Pseudo-Ambrose and Jerome in their commentaries on that biblical book state Moses' wife was a Cushite (Ethiop), but in the Expositio, Isidore simplifies this to a word meaning "foreigner" without specifying her race.. Invidentis fuit figura. Ideoque lepre sorde perfunditur; egredita extra tabernaculum, donec statutum plenitudinis gentium tempus adimpleatur.

— cf. In Numeros [chapters match the mansio numbers]. PL ➚

8

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

8.1. Foigny 6r, left column Sed postquam hec dixit Deus Ysaac cepit fodere puteos quos foderant servi patris sui Abrahe. Quos implentes humo Palestini, et reliqua. Quis est iste Ysaac, nisi Salvator noster? qui dum descendisset in istam torrentem, primum illos puteos fodere voluit, quos foderunt servi patris sui, id est, Moyses, puteum legis foderat, David, Salomon et prophete, libros scripserunt Veteris Testamenti, quos tamen terrena et sordida repleverant Iudei intelligentia et eorum.

Os cum vellet purgare Ysaac, ut ostenderet quecunque lex et prophete dixerunt, de ipso dicta esse, rixati sunt Palestini, cum eo, id est Iudei a regno Dei alieni, sed discessit ab eis. Non enim potest cum his qui in puteis aquam nolunt habere, sed terram. Et dicunt eis: Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta.

Fodit Ysaac novum puteum, immo pueri eius, scilicet Matheus, Marcus, Lucas, Ioannes, Petrus et Iudas et Iacobus, et apostoli Novi Testamenti, et invenerunt aquam vivam, que sit fons aque salientis in vitam aeternam.

— cf. In Genesim, Caput XXII, 1-3. PL ➚

8.2. Middle and right columns Quod ex uno concubitu habens Rebecca, Esau et Iacob collidebantur. Iacob autem tenuit calcaneum Esau; figuraliter factum, etiam ipsis Iudeis non credentibus notum est, qualiter populus Ecclesiae Synagoge populum superavit, et quomodo gens Iudeorum tempore maior servit minori populo Christianorum.

Siquidem et in singulis nobis hoc dici potest, quod due gentes ac duo populi sunt intra nos, vitiorum scilicet atque virtutum; sed iste minor est, ille maior. Semper enim vitia numerosiora sunt virtutibus. Sed tamen in nobis gratia Dei, maior servit minori. Scilicet caro spiritui, et vitia virtutibus.

Quod autem rebeus et hispidus Esau fuisse testatur, quia populus prior prophetarum et Christi fuit cruore pollutus et peccati ac nequitie squalore existit circumdatus? Cuius minor calcaneum tenuit, quia mystice maiorem populum minor superavit.

Nam quod Esau minori fratri primogenita venundedit, et postmodum paternam benedictionem non meruit, significat eundem Israeliticum populum, qui, ut de eo et Exodi indicat liber, primogenitus filius Dei nuncupatus est; qui propter praesentis saeculi lucra non solum primatus sui honorem amisit, verum etiam et regni celestis praemium praeparatum adipiscei maiores non meruverunt, Domino exprobrante, cum dicit: Transferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti voluntatem ejus. Primogenita ipsa vestis erat sacerdotalis, qua maiores natu cum benedictione patris induti victimas Deo, velut pontifices, offerebant.

Hoc donum terreni amoris desiderio caruerunt Iudei cum gloria regni futuri. Jam sequitur deinde ipsa benedictio in Iacob, id est in Ecclesia gentium. Isaac, inquit, portat imaginem Dei patris, Rebecca Spiritus sancti, Esau populi prioris et zabuli, Iacob Ecclesie, et Christi. Senuisse Ysaac consumationem significat oculi caligantes, fidem periisse de mundo.

— cf. In Genesim, Caput XXIII, 1-5. PL ➚

9

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

9.1. Foigny 6v, left column Reveniente Iacob de Mesopotamia Syrie apparuit ei angelus cum quo luctasse perhibetur a quo et claudus effectus est.

Hic figuram habuit Iudeorum qui non solum claudicant, sed et torpescunt, nec ultra iam generare filios possunt quorum recto cursu progere nesciunt.

Quod autem dicit patriarcham, vidisse Dominum facie ad faciem, significat quod idem Deus homo erat futurus qui cum Iacob habitaret in Bethel, Jude.

— cf. In Genesim, Caput XXVII, 3, 5. PL ➚

9.2. Rachel peperit Beniamin, et cum peperit eum defuncta est. Futurum prophetans ex ea tribu Paulum, qui affligeret filios Ecclesiae persecutionis sue tempore?

Aliter per Beniamin signis terrena Ierusalem, que est tribus eiusdem Beniamin, cuius populus gravi matrem dolore affecit, sanguinem effundendo prophetarum. Insuper et necem Christi impiis acclamando vocibus: Sanguis eius super nos, et super filios nostros.

— cf. In Genesim, Caput XXVIII, 5-6. PL ➚

9.3. Right column In Ruben prioris populi videtur ostendisse personam. Cui per prophetam dicit: Israel primogenitus meus.

Quia ex ipso populo vir Dei, qui est Christe, advenit. Que semper Deo Patri irrogarunt iniuriam, qui aqua effusi sunt et maculaverunt in quo plenitudo divinitatis requiescebat.

Symeon et Levi scribe et sacerdotes iudeorum: consilium fecerunt, ut Ihesum morti traderent.

Unde et propheta: Ve anime impiorum, cogitatio ipsorum in qua murum suffoderunt, quando lancea confoderunt illum.

Ysachar qui dicitur humerus, refertur ad populum gentium, quem Dominus sanguinis sui pretio est mercatus, qui prius populus gentium, quasi brutum animal extitit. Nunc postmodum fortis gratia redemptoris in fide.

Zabulon, habitaculum fortitudinis, fortissimam significat Ecclesiam ad omnem tolerantiam passionis. Haec in littore habitat maris, ut credentibus sit refugium, et periclitantibus sit fidei portus.

— cf. In Genesim, Caput XXXI, 5-6, 10-11, 33, 30. PL ➚

10

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

10.1. Foigny 7r, left column Per hunc Iudam, verus confessor exprimitur Christe, qui ex eius tribu secundum carnem est genitus. Ipsum laudant fratres sui.

Gad accinctus personam Domini exprimit, qui in primo adventu humilitatis sue ante adventum Antichristi praeliando occurrit. Accinctus gladio verbi sui.

Aser, cuius nomen divitias significat, idem Christe est, cuius altitudo divitiarum, sapientie, et scientiae; cuius panis pinguis factus, caro domini nostri Ihesu Christei que est esca sanctorum.

Quam siquis gustaverit mortem non videbit in eternum.

— cf. In Genesim, Caput XXXI. PL ➚

10.2. Centre column, at right in other manuscripts Ioseph qui venditus ab invidentibus fratribus in Egypto perductus atque ibidem sublimatus est. Ioseph qui est de duodecim filiis Iacob, prae ceteris filiis dilexit, Christum Dominum figuravit. Quem Deus Pater secundum carnem natum ceteris fratribus ex Abraham stirpe per genitis praetulit. Unde et ibi dicitur: Amabat eum Iacob, eo quod in senectute genuisset eum.

Senescente enim mundo illucescens Dei Filius per beate Mariae virginis partum tamquam sero advenit, secundum carnem suscepti corporis, qui erat ante sicut semper apud patrem. Tunica autem polimita, varietatem gentium ex omnibus populis in corpore Christi congregatam significavit.

Quod per singula somniorum se adoratum vidit, Christi gessit imaginem adoraverunt eum omnes gentes ei per fidem fructum bonorum operum offerentes.

Ipsum excellentia sanctorum in solis nomine, et Ecclesiae claritas sub imagine lune, et omnium populorum numerositas in figura stellarum adorant. Obiurgatio patris duritiam populi Israhel significat, qui pro eo quod Christum natum ex se cognoscunt, adorare contempnunt.

— cf. In Genesim, Caput XXX. PL ➚

10.3. Right column Beniamin filius dexterae ipse est filius doloris et lupus rapax. Apostolus designatur, de Beniamin styrpe genitus, mane raperuit praedam in primordiis fideles, quos potuit. Vespere spolia dividit qui fideles postmodum factus sancta eloquia audientibus mirifice dispensavit.

Ille luppus quia ipse effusor sanguinis prophetarum et sanctorum.

— cf. In Genesim, Caput XXXI. PL ➚

11

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

11.1. Foigny 7v, left column Fiat Dan coluber in via, et cerastes in semita, et cetera. Dicunt per haec verba Antichristum praedici de ista tribu futurum.

Alii de Iuda, a quo traditus est Christe, hec scripta pronuntiant, et equitem, et equum atque equum Dominum cum carne suscepta designari volunt. Retrorsum autem cadere, qui am terram revertitur, unde sumptus est. Sed quoniam die tertia resurrexit, ideo ait: Salutare tuum expectabo, Domine, sicut et per David dicit: Non relinques animam meam in inferno. Hec quidam ita exponunt.

Alii hanc prophetiam ad Antichristum transferunt. De tribu enim Dan venire Antichristum ferunt, pro eo quod in hoc loco Dan coluber asseribitur, et mordens, unde et non immerito dum Israeliticus populus in castrorum particione susciperunt locum, primum Dan ad aquilonem castra fixerat, illum significans qui ait Sedebo in monte Testamenti, in lateribus aquilonis, similis ero Altissimo.

Cerastes enim Grece cornua dicuntur; per que digne adventus Antichristi asserivit.

Neptalim interpretatur dilatatio, apostolos et praedicatores sanctos significat, quorum doctrina in latitudine totius mundi effusa est. Ex hac enim tribu fuerunt apostoli, qui sunt principes Ecclesie, et duces, et principes Zabulon, sine dubio ad personam referuntur apostolorum.

Qui sunt filii excussorum id est prophetarum in manu potentis positi Dei.

— cf. In Genesim, Caput XXI. PL ➚

11.2. Right column Moyses limus sive assumptus typum gessit domini nostri Ihesu Christi ad ripam fluminis positus, iste ad flumen lavachri, et ad horam baptismatis a credentibus invenitis. Plorabat infans, quia Christe veteris hominis, quem induerat, peccam flebat.

Filia pharaonis descendit ad flumen collegit infantem; ecclesia ex gentibus lavachrum salutis desiderans suscepit Cristum.

— cf. In Exodum, Caput V. PL ➚

12

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

12.1. Foigny 8r Dedit dominus Israel post duces Saulem regem iubente domino prior a propheta Samuhele unctus est imaginem Christi portavit. Nam et beatus David Christus domini eum appellavit quid ab humero et sursum omnes eminebat, quia caput nostrum sursum est supra nos, quod est Christus. In eo quod reprobatus figuram gerit Iudeorum. Spirite domini malus qui irrvebat in eum malus pro nequissimam voluntatem Domini per acceptam iustissiumam potestatem.

— cf. In Regem I, Caput V. PL ➚

12.2. Ionathas filius Saul quie videns super faciem agri mel, extendit summitatem virge, et in favum mellis intinxit, et gustavit, et vidit non utique ad videndum illuminati sunt, oculi euis quia ante videbat, sed ad discernendum quia vetita tetigerat.

Mel enim labia meretricis, iuxta mysticum intellectum hunc gustasse ferunt Ionatha, unde eta populo vix libetatus est.

— cf. In Regem I, Caput VI. PL ➚

12.3. Post mortem autem Samuhelis congregati sunt Philistum contra Israel. Consuluitque Saul Dominum, et non respondit ei. Quesivit autem Saul phitonissam, que suscitaret illi Samuhelem. Statimque suscitatus ait ad eum: Quare inquietasti me ut suscitarer? et cetera. Queritit secundum hystoriam utrum phitonissa ipsum prophetam de inferno evocaverit, an aliquam imaginariam illusionem fallacia demonum factam.

De qua quaestione beatae memorie Augustinus episcopus Simpliciano Mediolanensi episcopo ita scribit: Inquiris, inquam, utrum potuerit malignus spirite excitare animam iusti, et tanquam de abditis mortuorum repagulis, evocare ita ut et videretur, et loqueretur cum Saul.

Nonne majus mirandum sit quod Sathanas ipsum Dominum assumpsit, et constituit super pinnam templi? Quolibet enim modo fecerit, factum est. Ut Samuheli excitaretur, similiter latet, nisi quis dixerit faciliorem diabolo fuisse licentiam ad Dominum vivum unde voluit assumendum, et ubi voluit constituendum, quam ad Samuelis defuncti spiritum de suis sedibus excitandum.

Quod si illud in Evangelio nos ideo non turbat, quia Dominus voluit, atque permisit, nulla diminutione sue potestatis et divinitatis id fieri, sicut ab ipsis Iudeis, quanquam perversis atque immundis, et facta diaboli facientibus, et teneri se et vinciri, et illudi, et crucifigi, atque interfici passus est; ita non est absurdum credere, ex aliqua dispensatione divine, permissum voluntatis^ι4 voluntatis permissum fuisse ut non invitus, nec dominante magica potentia, sed volens atque obtemperans occulte dispensationi Dei, quae phitonissam illam et Saulem latebat, spirite prophetae sancti se ostenderet aspectibus regis, divina eum sententia percussurus.

Quanquam in hoc facto potest esse alius intellectus potest facilior, ut non vere spiritum Samuhelis excitatum a requie sua credamus, sed aliquod fantasma etat, et imaginariam illusionem diaboli machinationibus factam; quam propterea Scriptura nomine Samuhelis appellat, quia solent imagines earum rerum nominibus appellari quarum sunt imagines. Et sicut omnia quae pinguntur atque finguntur earum rerum quarum imagines sunt nominibus appellantur, sicut omnis pictura, cum pingitur, proprium quodque nomine incunctanter adhibetur, et dicitur: Ille Cicero, ille Sallustius, ille Achilles, cum aliud nichil sit quam picte imagines.

Et cherubim, cum sint celestes virtutes, facta sunt tamen ex metallo, quod imperavit Deus super arcam. Et Samuhelis si forte imago apparuit ficta machinamento eius qui transfigurat se in angelum lucis.

Iam vero si illud, inquit, movet, quomodo a maligno spiritu Sauli vera praedicta sunt, potest et illud nimirum videri, quomodo demones agnoverunt Christum

Si potest, utrum iusti anima non quidem cogatur magicis sacris, sed dignetur ostendi, occultioribus mysteriis summae legis obtemperans, ut si fieri non posse claruerit, ut non uterque sensus in huius scripturae tractatione admittatur; sed, illa exclusio, imaginaria Samuhelis diabolico ritu facta intelligatur.

Hec sunt de phitonissa de Samuhele que scripsit Beatus Augustinus.

— cf. In Regem I, Caput XX. PL ➚

13

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

13.1. Foigny 8v Et quem ab Abraham usque ad David XIII generationes totidem et mansiones quod supra memoravimus restat usque ad transmigrationem Babylonis calculare.

XV mansio [] Remach, quod interpretatur sonitus, sive juniperus. [] Ex quo discimus post sepulcra concupiscentiae [], transire [] ad lignum [] calidum, ut spiritum ferveamus et [] Evangelium praedicemus.

XVI mansio est in Ramoth, quod interpretatur mali Punici divisio significatque multa grana et turbam credentium in fidei unitate concludit.

XVII mansio est in Lebnam, Latine transfertur in laterem. Legimus Aegyptiones lateres, quos populus faciens ingemuit, ex quibus discimus in itinere istius vite de alio in alio transitu nunc nos crescere, nunc decrescere, et post ordinem ecclesiasticum sepe ad lata iterum carnalia opera transmigrare.

XVIII mansio est in Rethsa, quae in frenos vertitur. Si enim post profectum rursus ad lutulenta opera descendimus, infrenandi sumus, et cursus vagi, atque praecipites Scripturarum retinaculis dirigendi.

XIX mansio est in Celatha, quae interpretatur Ecclesia, scilicet ut vagi currentium gressus ad Ecclesiam retrahantur, ut fores quas ante reliquerant rursus festinent intrare.

XX mansio est in monte Sefer, quae interpretatur pulchritudo, id est, Christus. Et vide quid prosint frena. Ut not a vitiis nos retrahunt, et introducant ad virtutum choros, et in Christi monte pulcherrimo.

XXI mansio est in Aradam, quee vertitur in miraculum. Et vide quam pulcher est ordo virtutum. Post frenos in Ecclesiam intromittimur, post habitationem ad Christi montem ascendimus; in quo positi miramur in eo quod nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt.

XXII mansio est in Mathelodh, que in cetum vertitur, id est, quod scriptum est: Ecce quam bonum et quam jocundum habitare fratres in unum.

XXIII mansio est in Tahud, que interpretatur pavorem, quia dum quisque venit ad Ecclesiam et montem pulcherrimum Christi, et stupore et miraculo Christi magnitudinem confitetur; adjungat deinde timorem, qui custos est beatitudinis, ut altum non sapiat, quia Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam.

XXIV mansio est in Tiare, quod vertitur in malitiam, sive in posturam. Quod ad Ecclesiam, bene prepositos vel ad custodiam anime refertur, ut sollicitus sit quisque, qui habet pavorem, ne leo diabolus in caulas ovium, in Ecclesias per diversa vitiorum foramina introire nitatur.

XXV mansio est in Metha, quod dicitur (dulcedo). Ascendisti in altum, admiratus es virtutum chorum, timuisti ruinam, abiecisti insidiatores, dulcis te labor protinus insequitur, ut merito dicas: Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel ori meo.

XXVI mansio est in Hasmona, quod dicitur festinatus. Scilicet, ut postquam dulces fructus laborium sumpserimus, non simus quiete contenti et ociosi, sed rursus ad ulteriora properantes, obliviscamur preteritorum, et in futurum extendamus.

XXVII mansio est in Maceroth, quod dicitur vincula, vel disciplina, scilicet, ut festino gradu pergamus ac magistros, earum (queramus) lumina, et precepta virtutum ac mysteria Scripturarum vincula putemus aeterna. Hec sunt vincula Christi, de quibus in Ecclesia legitur: Viri sublimes ad te transibunt, et tui erunt servi, vincti manibus pergent [*]Note that the 28th mansio, Bene-jaakan (Nos. 33:31) is missing.

— cf. In Numeros. PL ➚

16

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos ➚

16.1. Foigny 10r Ab isto Sedechia usque ad Christum restant generationes XIIII totidem mansionum.

XXIX mansio est in Monte Gad, quod dicitur nuntius sive unctio vel concisio. Non enim aliter possimus magistri discipulorum atque credentium eosque facere filios necessitatis, nisi preceptores eorum interfecerimus; crudelis simos, exuamus de ore leonis armum aut extremum auriculae.

XXX mansio est in Sethabata, quod est bonitas, qua (est) Christe.

XXXI mansio est in Hebrona, quod dicitur transitus, id est, mundus hinc sancti Dei cupiunt ad meliora transire.

XXXII mansio est in Asiongaber, quod dicitur lignum viri de saltus et omnium arborum genera multitudinem gentium figurare.

XXIII mansio est in deserto Sin, quod interpretatur sanctam. Hic moritur Maria. Videtur in Maria prophetia mortua, in Moyse, et Aaron lex, et sacerdotium Judaeorum: quia nemo de solitudine huius mundi ad terram repromissionis producere poterat nisi Ihesus filius Dei.

XXXIIII mansio est in monte Hor, eo scilicet anno quo novus populus terram repromissionis intraturus erat. Hic surgit praelium contra nos, in eodem in loco triumphemus in quo fuimus ante captivi.

XXXV mansio est in Selmona.

XXXVI mansio est in Finon. Hic murmuravit Israelitici populus, et a serpentibus periit. Facto eneo serpente, in eius aspectu sanatus est in typo Salvatoris, cum per eius passionem defecit diabolus.

XXXVII mansio est in Nobod, quod vertitur in Magos, sive Phitones; quia post imaginem Dei, quae in cordis ratione monstratur, et confessionem fidei, que ore profertur, consurgunt serpentes, et nos custodia muniti debemus obdurate aures nostras ne audiamus verba incantantis.

XXXVIII mansio est in Hiebar, quod significat acervos lapidum transeuntium, id est, sanctos, per istum saeculum ad alias mansiones transeuntes.

XXXIX mansio est in Dibongad; bellum contra Semoritur, quod interpretatur temptatio oculorum. Per quas figuratur diabolus, qui transfigurat se in angelum lucis, et per hereses et scismata se veta sequi mentitur, ut fallat incautos.

XL mansio est de Dibongad in Selmon Deblataim, qui dicitur contemptum palatarum, sive obprobriorum. Et hoc discimus omnia dulcia et illecebra voluptatum praetereuntes in saeculo contempnendas, et obprobria diligenda.

XLI mansio est in montibus Abarim, contra faciem Nabo, ibi ac moritur Moyses. Nabo interpretatur conclusio, in qua finitur lex, et non invenitur ejus memoria. Porro gratia Evangelii absque fine tenditur: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terre verba eorum. Considerandum quod habitatio in montibus sit transeuntium, et adhuc profectum indigeat. Post mortem enim plurimorum ad campestria Moab et ad Iordanis fluenta descendimus, quae interpretatur descensio. Nichil enim tam periculosum est quam gloriae cupiditas, et iactantie, et animus conscientia virtutum tumens.

XLII mansio est in campestribus Moab, super Iordanem, juxta Iericho, fixa sunt tentoria. XLIII mansio [*]This is part of the 42nd, but the scribes have evidently mistaken the sentence, contrary to sense, for a 43rd chapter and have raised the count by one. est que in extremo est quedam gesta que narremus. Balaham, quem mercede conduxerat Balach; Dei iussu benedicit, et maledictio mutatur in laudem. Et asina quam praesedebat, cum vidisset angelum loquitur? Que est enim hec asina nisi bruta gentilitas? Quam Balaham, seduci idolatrus, voluit errore stravit. Ista angelum vidit, quem homo videre non potuit; et adventu magni Angeli gentilem plebs de eo locutura linguis. Scilicet caro nostra animalem est. Plerumque per molestias flagello suo menti Deum indicat, que mens ipsa carni praesidens non videbat; ita ut anxietate spiritus proficere in hoc mundo capientis, velut iter tendentis, impediat, donec invisibilem, qui sibi obviat, innotescat. Unde et bene per Petrum dicitur: Correptionem habuit suae vesaniae subiugale mutum.

— cf. In Numeros. PL ➚

17

Parc ➚ Floreffe ➚ Burgos omits

17.1. Foigny 10v Ad Novum [] Testamentum, qui prophetando scienter utiles fuerunt, qualis David fuit et sane tempore quo iam Judea ceperat reges ex tribu Iuda non habere. Non est computandus Herodes Maior in regibus eius, tanquam maritus Thamar. Erat enim alienigena, nec ei sacramento illo mystice [], tanquam coniugali federe coherebat, sed tanquam extraneus dominabatur, quam potestatem a Romanis, et a Cesare acceperat, sic et filii eius tetrarche, quorum erat unus Herodes qui patris nomine appellatur, qui cum Pilato in passione Domini concordavit.

Iste ergo alienigena [] adeo non deputatur in regno illo mystico Iudeorum [] cum clamarent frendentes adversus Christum. "Nos non habemus regem, nisi Cesarem." Neque hoc verum, nisi illa universali dominatione Romanorum. Quippe etiam Cesar rex erat, non proprie Iudeorum, sed ut Christum negarent, et hunc adorarent, ideo sit tali voce dampnarunt.

Illo enim tempore, quo [] de tribu Iuda regnum defecerat, veniendum erat Christo vero salvatori nostro Domino, qui non obisset, multum quid prodesset.

Hic enim erat prophetatum: "Non deficiet princeps de Juda et dux de femoribus eius, donec veniat, qui mittendus est, et ipse erit expectatio gentium." Iam isto tempore omne quoque magisterium Iudaeorum et mystica, unde Christi (vocabantur)^vocabatur ι4, unctio ipsa defecerat [].

Venit autem Christum cum suo pastore Odollamite [], testimonium in quam [*]Error for: testimonium perhibuit in aqua. Augustine, Contra Faustum, 22.85. . Hoc plane testimonio Dominus venit, habens quidem testimonium maius Iohanne, sed tamen propter oves infirmas hoc testimonio etat usus []. Nam et ipse pastorum Iras dicitur patris mei^om. mei ι1 visio.

Vidit Dominum quidem fratrem suum Iohannes, secundum semen Abrahe et secundum cognationem matris sue Marie, et Helisabeth matris sue, eundemque Dominum [] Deum suum. Sicut autem: "Ex plenitudine eius accepimus." []

Iam deinde Thamar habitum mutat, et fit de Synagoga Ecclesia. [] Thamar amaricans, Iuda confessio [].

Hac amaritudine penitentie fecundatur Ecclesia in omnibus gentibus constituta. "Oportebat" enim "Christum pati, et resurgere tertia die, et praedicari in nomine eius penitentiam et remissionem peccatorum []."

17.2. Lower centre, continued Quod autem Scriptura indicat Thamar pariente, et duos in utero [] habente, quorum scilicet primus, qui Zara dicitur, misit manum suam, et obstectrix ligavit coccineum, et dehinc [] manum intrinsecus retrahente, posterior, qui Phares vocatur, porrexit manum, et nascendo precessit, figuravit [] Israhel in legis opera manum suam, et iam prophetarum, et ipsius salvatoris pollutam cruore contraxerunt. Postea vero prorupente populo gentium, [] ut novissimi essent primi, et primi novissimi, et sacrificia Melchisedech Iudeorum et Christi nunc. [*]cf. Augustine, Enarrationes in Psalmos - Sermo I, Habitus die sabbati, de Titulo Psalmi, 5.

— cf. In Genesim, Caput XXIX, 7-16. PL ➚


My numbering of the blocks is non-sequential. There is no epitome material on pages 7, 14, 15 and 18, so those numbers are untaken. I have sub-divided blocks where Isidore chose chapter divisions, though have not done so with Numbers.

The passage from Rufinus on the 18th page belongs to an earlier stratum of the Great Stemma's development and therefore requires no discussion here.

My especial thanks to Andrea Worm, who kindly shared with me her unpublished 2010 transcription of many of the above passages from the Parc Bible in order to start me off on the work, and to José Carlos Martín, who has kindly corrected some of the worst errors in my transcription.

Bibliography: The Diagram

Köllner, Herbert. “Zur Datierung der Bibel von Floreffe: Bibelhandschriften als Geschichtsbücher?” In Rhein und Maas. Kunst und Kultur, 800-1400, II: 361–76. Berichte, Beiträge und Forschungen. Legner: Köln, 1973.

Worm, Andrea. “Arbor Humanum Genus Significat: Trees of Consanguinity and Genealogical Trees of Salvation History in the Romanesque Bible Manuscripts of Parc, Floreffe, and Foigny.” In The Tree: Symbol, Allegory, and Mnemonic Device in Medieval Art and Thought, edited by Andrea Worm and Pippa Salonius. Turnhout: Brepols, 2014.

Zaluska, Yolanta. “Entre Texte et Image: Les Stemmata Bibliques au Sud et au Nord des Pyrénées.” Bulletin de la Societé nationale des antiquaires de France, 1986, 142–52.

Bibliography: The Epitome

Arévalo, Faustino, and Isidorus Hispalensis. “Secretorum Expositiones Sacramentorum Seu Questiones in Vetus Testamentum.” In S. Isidori Hispalensis Episcopi Hispaniarum Doctoris Opera Omnia, 5: 259–552. Fulgonio: Roma, 1802. CCCC A reprint of Juan de Grial's 1599 edition.

Elfassi, Jacques. “Isidorus Hispalensis Ep., Allegoriae ..., Quaestiones in Vetus Testamentum, Sententiae, Synonyma.” In La Trasmissione dei Testi Latini del Medioevo. Mediaeval Latin Texts and their Transmission. Te.Tra, edited by Paolo Chiesa and L Castaldi, 1: 196–226. Sismel: Firenze, 2004.

Gorman, Michael M, Martine Dulaey, and Isidorus Hispalensis. Expositio in Vetus Testamentum, Genesis. Aus der Geschichte der Lateinischen Bibel, 38. Herder: Freiburg i. Br., 2009.

Soter, Johannes, and Isidorus Hispalensis. Enarrationes in Genesim, Exodum, Leviticum, Numeros, Deutronomium, Josue. Soter: Köln, 1530. Google Books The editio princeps, considered superior to de Grial's edition.

Uitvlugt, Donald Jacob. “The Sources of Isidore’s Commentaries on the Pentateuch.” Revue Bénédictine 112, no. 1–2 (2002): 72–100. doi:10.1484/J.RB.5.100615.

The Patrologia Latina editions of the texts above are accessible online with full search and download options at the CCCC in Zurich.

Creative Commons License The Library of Latin Diagrams by Jean-Baptiste Piggin is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.